In heel Europa ontstaan er verschillende initiatieven die zich richten op de werkplek van de toekomst. Binnen een van deze initiatieven ben ik actief betrokken en probeer ik, zowel gevraagd als ongevraagd, mee te denken over de impact van automatisering op de werkvloer in de komende vijf jaar. Een van de meest besproken technologieën in deze context is kunstmatige intelligentie (AI). AI heeft de potentie om enorme verschuivingen te veroorzaken, zowel in productiviteit als in werkgelegenheid, maar roept tegelijkertijd ook grote zorgen op.

AI als katalysator en bron van ontwrichting

In tegenstelling tot technologiehypes zoals Clubhouse en de metaverse, die snel opkwamen en even snel weer verdwenen, lijkt AI, en in het bijzonder ChatGPT, een blijvende invloed te hebben. De impact hiervan op de werkplek kan niet worden onderschat. AI kan zorgen voor een enorme boost in efficiëntie, maar kan tegelijkertijd ook leiden tot een verarming van kennis en vaardigheden bij medewerkers.

Wanneer we kijken naar de ontwikkeling van medewerkers, zien we in alle lagen een afname van inhoudelijke diepgang. Het schrijven van een e-mail, rapport, blog of een voorstel voor verandering vereist in eerste instantie niet alleen tijd. Het vereist ook kennis over het onderwerp. AI kan hierin ondersteunen, maar het gevaar is dat medewerkers steeds minder de noodzaak voelen om zich daadwerkelijk in onderwerpen te verdiepen. Dit leidt tot een vicieuze cirkel waarin AI steeds vaker wordt ingezet als vervanging voor denkwerk, waardoor menselijke expertise en kritische denkvaardigheden langzaam verdwijnen.

De gevaren van mentale luiheid

Een bijkomend risico van de opkomst van AI is dat we steeds afhankelijker worden van technologie en minder kritisch worden op de kwaliteit van de informatie die we consumeren. Het internet biedt ons een onuitputtelijke informatiebron, waardoor we minder mentale inspanning hoeven te leveren en steeds minder kritisch worden over de kwaliteit van deze informatie. Dit leidt tot een situatie waarin mensen informatie slechts oppervlakkig tot zich nemen en blind vertrouwen op AI-gegenereerde antwoorden, zonder deze inhoud kritisch te analyseren.

Deze mentale luiheid kan op de lange termijn problematisch zijn. Bedrijven en instellingen moeten daarom nadenken over manieren om AI op een verantwoorde manier te implementeren. De vraag is hoe we AI kunnen inzetten op de werkvloer zonder dat dit ten koste gaat van de inhoudelijke kennis en vaardigheden van medewerkers. Hoe zorgen we ervoor dat menselijke capaciteiten zich blijven ontwikkelen en dat banen niet simpelweg vervangen worden door automatisering, zonder dat er een duidelijke doorstroom is naar nieuwe werkgelegenheid?

Dataprivacy en controle over informatie

Naast de impact op de arbeidsmarkt brengt AI ook ethische vraagstukken met zich mee. Een belangrijk aspect hiervan is dataprivacy en de controle over informatie. Grote technologiebedrijven zoals Microsoft en Google verzamelen ongevraagd enorme hoeveelheden data. Dit roept vragen op over hoe bedrijven en overheden grip kunnen houden op de gegevens die worden gedeeld met AI-systemen. Wie heeft toegang tot deze informatie? Hoe wordt deze data gebruikt? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat onze denk- en besluitvorming niet wordt gedomineerd door een handvol extreem rijke tech-ondernemers?

Deze vragen zijn niet eenvoudig te beantwoorden, maar ze verdienen wel de hoogste prioriteit in het debat over AI op de werkplek. Verschillende onderzoekers houden zich bezig met deze ethische dilemma’s. In een interview met Marleen Huysman beschrijft Mika Linse op heldere wijze zowel de kansen als de risico’s van AI. Tegelijkertijd zijn er talloze zelfverklaarde specialisten die bedrijven proberen te overtuigen van de voordelen van AI zonder diepgaand in te gaan op de mogelijke nadelen.

AI omarmen, maar met bewustzijn voor de risico’s

Ondanks de risico’s is het verbieden van AI geen optie. De technologie biedt onmiskenbare voordelen op het gebied van productiviteit en efficiëntie. De uitdaging ligt erin om AI op een verantwoorde manier te integreren, zonder dat dit leidt tot afvlakking van kennis. Dit betekent dat medewerkers moeten worden getraind om AI op de juiste manier te gebruiken. Ze moeten leren hoe AI werkt, hoe ze de technologie kunnen inzetten zonder hun eigen vaardigheden te laten verslappen, en hoe ze kritische instructies kunnen geven aan tools zoals ChatGPT, DeepSeek of Anthropic.

Het is cruciaal dat we AI niet beschouwen als een vervanging van menselijke expertise, maar als een aanvulling daarop. Dit betekent dat medewerkers actief moeten blijven in het schrijven van concepten en het formuleren van ideeën, in plaats van simpelweg te vertrouwen op AI voor de eerste versies van teksten of rapporten. Of het nu gaat om een e-mail, een begroting of een beleidsvoorstel, de menselijke input moet vooralsnog de boventoon voeren.

De toekomst van de werkplek

De toekomst van werk wordt niet bepaald door de vraag óf AI een rol zal spelen, maar hoe deze rol wordt ingevuld. Bedrijven, overheden en werknemers moeten samen nadenken over hoe ze AI kunnen inzetten zonder dat dit leidt tot een verschraling van kennis en vaardigheden. Dit vereist een actieve aanpak: het ontwikkelen van duidelijke richtlijnen voor het gebruik van AI, het waarborgen van dataprivacy en het stimuleren van kritisch denken.

Daarnaast moeten we als samenleving nadenken over de bredere implicaties van AI. Hoe zorgen we ervoor dat de werkgelegenheid zich blijft ontwikkelen? Welke nieuwe vaardigheden moeten worden aangeleerd om werknemers relevant te houden in een geautomatiseerde wereld? Hoe voorkomen we dat een klein aantal techbedrijven de volledige controle krijgt over onze kennis en besluitvorming?

Potentie

AI heeft de potentie om de werkplek ingrijpend te veranderen. Het biedt kansen voor efficiëntie en productiviteit, maar brengt ook risico’s met zich mee. Mentale luiheid, het verlies van inhoudelijke kennis en ethische vraagstukken rondom dataprivacy zijn slechts enkele van de uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd. De sleutel tot een succesvolle integratie van AI ligt in een bewuste en kritische benadering: AI moet niet worden gezien als een vervanging, maar als een hulpmiddel dat menselijke expertise aanvult en versterkt.

Door AI op een verantwoorde manier te omarmen en tegelijkertijd te investeren in de ontwikkeling van medewerkers, kunnen we een toekomst creëren waarin technologie en menselijke capaciteiten hand in hand gaan. Alleen zo zorgen we ervoor dat de werkplek van de toekomst niet alleen efficiënter, maar ook waardevoller en betekenisvoller wordt.

Bronnen:

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0268401223000233

https://vu.nl/nl/nieuws/2025/ai-is-niet-zomaar-een-hype-wat-betekent-dit-voor-onze-werkomgeving